اشراق و شهود از نگاه افلاطون

وجود معرفت شهودی و معنای آن همواره محل نزاع در بین مفسّران افلاطون بوده است؛ برخی اصلاً قائل به چنین شناختی نزد افلاطون نبوده و عده­ای که آن را پذیرفته­اند، در عقلانی یا عرفانی بودن آن اختلاف­نظر دارند. این نوشته می­کوشد تا نشان دهد، معرفت از نگاه افلاطون به استدلال عقلی منحصر نبوده و فراتر از آن، متضمن نوعی رؤیت عقلی نیز هست؛ زیرا نزد افلاطون از یک سو، درک عقلی امور به معنای درک ویژگی­های مشترک اشیا است که در قالب قضایا و احکام ارائه می­گردد. از سوی دیگر، اگر تبیین همه چیز به صورت تبیین عقلی و معلّل ساختن آنها به مثل و تبیین خود مثل در تعلیل آنها به علت فاعلی و غایی خیر است، دیگر چنین تعلیلی در خصوص خود مثال خیر مطرح نخواهد بود؛ زیرا او خیر و زیبایی بالذات است؛ لذا معرفت وی بدین اعتبار فراتر از درک عقلی در قالب احکام کلی و مفهومی خواهد بود؛ شناختی بی­واسطه از نوع رویارویی و رؤیت که در قالب قضایا درنمی­آید. این شهود، هرچند معرفتی است ناگهانی و کوتاه؛ اما به­زعم افلاطون ثابت و راسخ است و بر سیری دیالکتیکی تکیه دارد. درباره­ی متعلَّق آن نمی­توان چیزی گفت و نگاشت؛ بلکه فقط می­توان با وجودِ راهنما، از طریق اشراق مستقیم، آن را تجربه کرد؛ خاص فیلسوف است، نه هر فردی؛ زیرا فقط فیلسوف است که توانسته است نفس خود را سراسر مطیع عقل- یعنی همان پاره­ی الهی روح و خویشاوند مثل- گرداند و در نتیجه استحقاق چنین تجربه­ای را پیدا کند.